In mijn vorige column hield ik een pleidooi om ook in coronatijden onze digitale vrijheden te koesteren. Inmiddels zijn we zes weken verder en lijkt het erop dat er een tracingapp komt voor bron en contactonderzoek. Dit lijkt mij onwenselijk, maar het laat ook een onderliggend probleem zien: het gebrek aan data ethiek bij politieke besluitvorming.

Over het proces van de corona-app is de laatste weken veel kritiek geuit. Heel innovatief en transparant zo’n appathon, maar wat is het waard als geen van de zes overgebleven marktpartijen de ondergrens van privacy en security haalt? Niet alleen experts, maar ook Tweede Kamerleden waren kritisch: minister De Jonge en zijn app moeten terug naar de tekentafel.

Natuurlijk terechte bezwaren, maar in de discussie mist een belangrijke voorvraag. De vraag van data-ethiek en subsidiariteit. Past een dergelijke app in onze democratische samenleving? Is dit – los van de privacy-risico’s - het juiste om te doen? Verwachten we niet te veel van data en techniek? Zijn er alternatieven voorhanden die hetzelfde doel kunnen bereiken?

Voor dat laatste kunnen we leren van IJsland. Die begonnen bij de corona-uitbraak met het opschalen van medewerkers voor contactonderzoek. Later werd hier een tracingapp aan toegevoegd. Bijna 40% van de inwoners heeft de app gebruikt en daarmee is IJsland wereldwijd koploper. Toch is de conclusie van een professional die betrokken is bij het IJslandse onderzoek opmerkelijk: de app voegt niet veel toe. Waarom investeert Nederland niet volop in extra tijdelijk personeel voor bron en contactonderzoek, eventueel gecombineerd met zelfrapportage, en laten we de app achterwege?

Een appathon is prachtig, maar hoe mooi zou het zijn als de Tweede Kamer zelf in alle openheid debatteert over data ethiek. Dat vraagt de nodige voorbereiding, want ik denk niet dat politieke partijen daar nu al een uitgewerkte visie op hebben. Wat is liberale of christelijksociale data ethiek? Partijen zouden bij dit belangrijke onderwerp niet alleen moeten leunen op techno-optimisten of privacy-juristen. Filosofen, historici en ethici: hun inbreng is essentieel.

Het zal niet lang duren voor de samenleving de impact gaat merken van andere technologische ontwikkelingen, zoals kunstmatige intelligentie en kwantumtechnologie. Laat de corona-app daarom aanleiding zijn voor politieke partijen om tijdig werk te maken van data-ethiek!

Bas de Groot houdt zich bezig met privacy en data protectie, schrijft op persoonlijke titel en was in 2014 lijsttrekker voor ChristenUnie Amsterdam.

Elke maandagmiddag verschijnt op deze plek een nieuwe column van één van onze columnisten. Vorige week schreef Joëlle Gooijer de column 'Perspectief'. Tot volgende week!