Redacteur: Jochem Duinhof

Een prachtig voorbeeld hiervan is voormalig LPF-leider Pim Fortuyn, die zichzelf met zijn bekende “At your service” verhief tot oppergeneraal van rechts Nederland. Ook PVV-leider Wilders volgt deze lijn, zij het wat explicieter gericht op beelden van strijd. Slogans als “Nederland weer van ons”, gebruikt tijdens de landelijke verkiezingen van 2017, verwijzen naar een schijnbare invasie van “niet-Nederlanders” die Nederland hebben afgepakt van de “Nederlanders”. De slogan roept op tot het herwinnen van verloren terrein, zoals een generaal probeert zijn frontlinie steeds verder op te schuiven richting vijandelijk gebied. Ook de SP, van oudsher een protestpartij die ‘tegen’  is, voelt zich wel thuis in de oorlogstaal. Een leus als “Nu wij”, ook gebruikt tijdens de landelijke verkiezingen in 2017, lijkt wellicht onschuldig, maar impliceert dat er slechts twee groepen zijn in Nederland: één groep die machtig is, en één die het onderspit delft. Zie daar de rechtvaardiging voor een strijd uit naam van “zij die het onderspit delven”. 

Recent ontwikkelingen wijzen erop dat Mao’s befaamde uitspraak steeds beter aansluit bij de werkwijze van Nederlandse politieke partijen op de flanken. Wie zich heeft verdiept in dynamiek van oorlogen weet namelijk dat een oorlog vrijwel altijd samengaat met propaganda. Omstreeks 500 jaar voor Christus schreef Aischylos, een Griekse schrijver en ex-soldaat, de befaamde woorden “in oorlogen sneuvelt als eerste de waarheid”. Propaganda is geen bijkomstigheid in oorlogstijden, het is absolute noodzaak om de oorlog te rechtvaardigen aan de eigen achterban. Hoewel we in zeer vredige tijden leven lijkt het alsof Nederlandse politieke partijen zich ook dit staaltje krijgsmanschap steeds meer toe-eigenen. Na Forum voor Democratie en de SP is nu ook de SGP haar eigen mediakanaal begonnen. Nu is er niks op tegen om de eigen achterban zelf te informeren, maar het oprichten van een online nieuwskanaal wekt het idee dat de berichtgeving objectief is. Van objectieve journalistiek is echter geen sprake. Forum kondigt in haar journaal bijna dagelijks het einde van Nederland aan, de SP doet aan schaamteloze zelfpromotie en de SGP nodigt in haar eerste aflevering twee gasten uit: partijleider Kees van der Staaij en SGP-wethouder en campagneleider André Vlag. Allemaal razend interessant, maar verre van objectief.

Een ander probleem van deze naar propaganda neigende “journaals” is dat het een oude koe uit de sloot haalt: verzuiling. In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog was het volstrekt normaal om je nieuwsbronnen af te stemmen op de groep waartoe je behoorde. Een protestant las de Trouw, Reformatorisch Dagblad of Nederlands Dagblad, een katholiek daarentegen las de Volkskrant of De Tijd. Een socialist keek graag naar de VARA, een liberaal was daarentegen thuis bij de AVRO. Trouwen met iemand van een ander zuil was uit den boze je bleef als het kon veilig binnen je eigen bubbel. 

Als een gedeelde visie op wat waar is ontbreekt, staat de levensvatbaarheid van de democratie op het spel.

Gelukkig hebben we ons in de afgelopen jaren ontworsteld aan dit keurslijf, ware het niet dat we op politiek vlak weer terugvallen in oude gewoontes. Het risico van eigen politieke journaals, als aanvulling op het creatieve knip- en plakwerk van social mediateams, is dat er meerdere werkelijkheden worden gecreëerd. Waar de kiezer zijn of haar informatie vandaan haalt bepaalt wat hij of zij ziet. Nu is dat altijd al het geval geweest, helemaal sinds de opkomst van social media, maar dit dreigt te ontsporen als politieke partijen zelf bepalen wat het nieuws is en hoe dat nieuws vervolgens geïnterpreteerd moet worden.

Eigen journaals, het knippen en plakken in filmpjes, het doet onze open democratie geen goed. Het creëert ruimte voor alternatieve feiten en fake news. In Amerika zijn ze er inmiddels achter hoe verwoestend alternatieve feiten zijn voor een democratie: het land kent twee winnaars van één verkiezing. Dit heeft te maken met welke informatie door welke groep als waarheid wordt beschouwd. Een groot deel van Amerika gelooft de niet-onderbouwde uitspraken van Trump meer dan feiten gepresenteerd door rechters en media. Dit zorgt ervoor dat in hun ogen Trump de verkiezingen heeft gewonnen, ook als hij in januari het Witte Huis zal verlaten. Voor deze groep zal Biden nooit hun president zijn. Dit laat zien dat de democratische legitimiteit van een leider afhankelijk is van de mate waarin iedereen dezelfde feiten voor waarheid aanneemt. Als een gedeelde visie op wat waar is ontbreekt, staat de levensvatbaarheid van de democratie op het spel.

De huidige tendens in de Nederlandse politiek is er één van loopgraven: steeds meer politieke partijen graven zich in en bekijken vanuit dat oogpunt de werkelijkheid. Dit heeft als risico dat politieke partijen hun eigen waarheden gaan koesteren,  en kiezers de waarheid nog maar vanuit één oogpunt te zien krijgen. Op deze manier raakt het open debat beschadigd, en dreigt polarisatie van Amerikaanse proporties. We moeten deze ontwikkeling niet groter maken dan het is, maar we mogen ook niet onderschatten waar dit toe kan leiden. Daarom een oproep aan alle politieke partijen: schoenmaker, blijf bij je leest!