Afgelopen woensdag schreef Ewout Klei in het ND over neutraliteit en secularisme in relatie tot de ChristenUnie. Helaas schiep hij daarmee meer verwarring dan duidelijkheid, bijvoorbeeld door neutraliteit en onpartijdigheid niet te onderscheiden. Bestaat de controverse die Klei zoekt eigenlijk wel? 

Volgens P.A. Bergwerff aanvaardt de ChristenUnie de idee van de neutrale staat. Klei betwijfelt dit echter, onder andere op basis van het laatste nummer van Denkwijzer getiteld ‘Geen staat zonder richting’ (december 2007). Immers, een staat met een richting is niet neutraal. De vraag is echter wat met neutraliteit wordt bedoeld.

Bergwerff schrijft dat we ‘neutraal’ beter door ‘onpartijdig’ kunnen vervangen. De staat is neutraal in de zin van onpartijdig, wat inhoudt dat er geen voorkeur ten aanzien van levensbeschouwelijke stromingen wordt uitgesproken. In die betekenis sta ook ik achter de idee van een neutrale staat - Klei daarentegen haalt neutraliteit en onpartijdigheid helaas niet uit elkaar, en lijkt de term ‘seculier’ te prefereren.

Maar sluit deze onpartijdigheid uit dat een staat een richting heeft? Nee. Onpartijdigheid kan samen gaan met een eigen oriëntatie. Een staat is immers een publieke rechtsgemeenschap met op de achtergrond altijd bepaalde sturende waarden en normen.

Enigszins tot mijn verrassing lees ik vervolgens dat Klei het hier wel mee eens is. Sterker, hij constateert – zij het met een spoortje twijfel - dat een neutrale staat niet bestaat. Een staat wordt altijd geleid door bepaalde waarden die oproepen tot bepaalde keuzes. In Nederland zijn westerse waarden overheersend en die geven dan ook grenzen aan die in wetgeving doorwerken. Vrouwenbesnijdenis mag niet, polygamie is verboden, etc. Er zijn grenzen en die verschillen per staat. Hoezo neutraliteit of seculariteit? 

Een tweede punt. Klei merkt op dat de ChristenUnie democratischer is geworden, maar ‘er nog niet is’. Merkwaardig. Democratie is een besluitvormingsprocedure waaraan de ChristenUnie voluit deelneemt en waar de partij ook van harte achter staat. Tegelijk beseft de ChristenUnie dat democratie altijd onderworpen is aan hogere normen. Goed en kwaad zijn niet afhankelijk van de wil van het volk. Gelukkig maar. Het is dus raar om te stellen: hoe democratischer een land, hoe beter. Recht en gerechtigheid worden niet bepaald door de meerderheid. Ze zijn niet te vinden zonder Gods Woord erbij te betrekken. Binnen de ChristenUnie zoeken we naar het goede voor Nederland, maar met de Bijbel open.

Fundamenteler nog dan democratie is naar mijn mening daarom de rechtsstaat. Rechtsstaat betekent dat het recht de macht beperkt. Dat impliceert dat de meerderheid minderheden beschermt in plaats van onderdrukt, dat grondrechten worden erkend, dat sociale verbanden tot hun recht moeten kunnen komen, etc. Rechtsstaat beperkt in die zin de wil van de meerderheid. Niet ieder meerderheidsbesluit is goed.

Ik spreek dan ook liever over een ‘democratische rechtsstaat’ dan over een ‘seculiere staat’, zoals Klei. Het spreken over ‘seculiere staat’ claimt een zekere objectiviteit, als ik Klei goed begrijp. Maar dat lijkt me onjuist geredeneerd. Immers, onze rechtsstaat komt niet uit de lucht vallen. Ze is gekleurd en gestempeld. Ze heeft een ontstaansgeschiedenis die bijvoorbeeld (mede) is gevoed door de christelijke denktraditie. In die lijn is altijd opgekomen voor de zwakken in de samenleving, lag er nadruk op respect voor de menselijke waardigheid en werd er gestreden voor gewetensvrijheid (zie uitgebreider hierover onze recente WI-publicatie Macht en overtuiging).  

De constitutie van een land is niet iets abstracts, iets a-historisch, maar heeft een verleden, een achtergrond. In Nederland werkt een christelijke staatsidee hierin nog steeds door.

De richting en inrichting van een staat zijn nooit objectief gegeven, nooit vanzelfsprekend, en zeker niet ‘seculier’, alsof seculariteit richtingloos zou zijn. Een staat is nooit gescheiden van moraal. Er is altijd een visie op goed en kwaad nodig om onrecht te kunnen definiëren en er vervolgens tegen op te komen.

Christenen kunnen van harte achter de democratische rechtsstaat staan, ook de ChristenUnie. Onze constitutionele traditie heeft voor een niet onbelangrijk deel christelijke wortels en dit bepaalt nog steeds in niet onbelangrijke mate de richting van ons bestel. Tegelijk blijft er behoefte aan om voor deze rechtsstaat op te komen, zoals Klei terecht stelt. Wat zich heeft ontwikkeld in het verleden behoeft voortdurend onderhoud en ondersteuning. Van iedere Nederlander mag worden gevraagd van harte achter onze constitutionele vrijheden te staan. De richting die Gods Woord hierin wijst staat daarmee niet op gespannen voet.

Geert Jan Spijker is medewerker van het Wetenschappelijk Instituut (WI) van de ChristenUnie en redacteur van Denkwijzer. Ook redigeerde hij recentelijk de WI-publicatie ‘Macht en overtuiging’.

Verschenen in het Nederlands Dagblad van woensdag 30 januari 2008