Wachten duurt lang. Maar het is zover. Eindelijk. ‘God doet recht’. Zo heet het nieuwste mes waarmee Bram van de Beek in het theologiemuseum insteekt op diverse doeken. Niet zachtzinnig, wel doelbewust.

Dit keer in de zaal over ‘eschatologie', de ‘laatste dingen'. Het einde van de geschiedenis - en dan niet in de optimistische versie van Fukuyama. Overigens ook niet in een pessimistisch ‘script' richting Doomsday. De ellende van onze menselijke geschiedenis is nu net dat die ellende zich onveranderd monotoon blijft herhalen. Bleek de 20e eeuw minder bereid tot gruwelen dan Assur ooit? En God, laat die nog iets van Zich merken?

‘Hier beneden is het niet', citeerde de steile, dwarse Van de Beek al in een stekelig staaltje vooraf. Maar nu volgt gespierd ‘God doet recht'. Mocht daar nog een populaire pendant uit voortkomen, dan stel ik als titel voor: ‘Eindelijk gerechtigheid'. Want welke theoloog durft de vrouwen en moeders van Srebrenica nog voor te houden dat niemand te vrezen heeft voor een laatste oordeel of een hel? Moeten zij het doen met het Scheveningse einde van Milosevic, of een aards vonnis over een vooralsnog niet merkbaar schuldbewuste Karadzic?

In die aandacht voor recht en gerechtigheid ligt ook de hoogspanning tegenover aardse politiek. Die is voor Van de Beek vooral oud en smerig, mensenwerk vol machtswellust, zonder vooruitgang, met eerder averechts effect. Wat mensen recht zetten, roept weer nieuw onrecht op...

Toch heb ik in mijn vakantie Van de Beek's pil graag geslikt. Want hij zegt iets. Over de zin van wraakpsalmen bijvoorbeeld, als een soldaat van Mladic langs een rij burgers loopt en bij een moeder met een baby in haar armen, haar kind de keel doorsnijdt. Beter het uitschreeuwen naar God, dan jezelf wreken, als je die kans al had - of je zonen je laten wreken. Alleen als er een God is die wreekt, kunnen mensen hun wraakzucht leren afleggen zonder dat het onrecht zegeviert. Al kost dat afleggen strijd, en lukt het hier beneden nooit helemaal.

Van de Beek is van de radicale stadsvernieuwing. Niet een paar geveltjes schoonspuiten en dat is het dan. Nee, de boel moet plat. Dat zal hem niet snel populair maken. Toch laat hij de oorspronkelijke bestemmingsplannen zien; hij informeert zijn lezers over het waarom van latere wijzigingen, maar ook over de onvoorziene eenzijdigheden daarvan. Uiteraard mogen theologen roepen dat God een God is die niet bestaat, dat Jezus een fijn mens was, en dat kerken moeten doen aan al dan niet opstandige politiek. Maar wees dan wel eerlijk en noem dat geen ‘christendom', want dat is het niet. Het zijn vooral echo's van iemands eigen tijd, hoe kritisch iemand als Kuitert ook lijkt.

Wat is christendom dan wel, volgens Van de Beek? Crisis. In mijn woorden: dat God in eigen persoon, als mens, de boel failliet is komen verklaren, zelf eronderdoor is gegaan, en als betrokken Eigenaar zijn personeel, zijn mensen, een nieuwe baan aanbiedt - maar wie vertrouwt Hem nog? Noem het geen doorstart, want dan lijkt het alsof alleen de voorraad en de inventaris verkocht moet worden, en het bedrijfspand na het spuiten van de gevel weer opnieuw in gebruik kan worden genomen. Nee, alles gaat plat. Het faillisement van de menselijke geschiedenis betekent dat de klok nog wel tikt, maar het is over en uit hier. De zaak is aan het instorten. Wie weg meent te komen door nog PC's te jatten, of eigendommen van collegae, heeft niet door dat het over leven en dood gaat. Gaslekken veroorzaken zomaar ontploffingen. Wie gewoon doorzuipt of zijn vrouw verloochent op een personeelsfeestje, leeft in een roes. En dan gaat het niet om de moraal, maar om leven of dood. Tijdens een ramp bepaalt de crisis je prioriteiten. Dat is de boodschap van christenen en kerken.

En de politiek? Die mag van Van de Beek pogingen doen om, zoals hij bij Calvijn las, enig evenwicht (aequitas) te herstellen waar dat verstoord is. Enig herstel in de ellende van machtsverhoudingen. Maar geen pretenties of idealen alsjeblieft. In een volgende column zal ik nog wel eens beweren dat voor het werken aan zo'n evenwicht een visie nodig is - een visie die allerlei elementen bevat uit Van de Beek's eigen betoog. Maar eerst wil ik zijn relativering van overheid en politiek graag onderstrepen. In een neerstortend vliegtuig ga je niet een scheurtje in de stoelbekleding repareren. En heel veel meer kan de politiek niet doen. Nou ja, dronken of vechtende passagiers wat uit elkaar trekken en in hun stoel terugdrukken. Maar zelfs dat wordt relatief...

Dit is de dag. Een nieuw EO-programma om elke dag het nieuws te becommentariëren. Intimi herkennen in deze programmanaam een verwijzing naar Psalm 118: ‘Dit is de dag, die de HEER gemaakt heeft.' Een van de psalmen die Jezus zong aan het Paasmaal dat hij met zijn leerlingen at op de avond voor zijn kruisdood. En Joden rekenden hun dag toen van avond tot avond. ‘Dit is de dag' - dat was dus de dag van Zijn kruisiging.

Deze programmanaam vat zo het boek van Van de Beek samen. De eindtijd is niet alleen ingegaan vanaf de dag van de kruisiging, het is die dag, vanuit God gezien. Elke dag maakt sinds Golgotha deel uit van de ontploffingscirkel om het kruis waar God Zichzelf als dader en slachtoffer overgaf, en zo de duivelse machten van leed, schuld en dood overwon. Het maakt beslist uit of we slachtoffers zijn of daders - of toeschouwers. Maar we zijn het ook allemaal alle drie, met grote regelmaat. De grootste ironicus-op-afstand mag zijn beschouwingen publiceren, hij zal niet alleen slachtoffer blijken, maar met regelmaat ook dader.

De politiek kan proberen enig evenwicht, enig recht te herstellen in de verhoudingen tussen daders en slachtoffers. Laten kerken ondertussen, om hier een bodem onder te houden, duidelijk maken dat niet de overheid of de rechter, maar God het laatste woord heeft. De Waarheid bestaat. Hij leefde onder ons, stierf door ons, maar overleefde als Rechtvaardige. Hij is aan het komen, en dat is al gebleken. Voor daders is er geen ontkomen aan. Voor slachtoffers komt er recht. Hoe lang de klok nog doortikt. Wachten duurt lang. Maar het is zover. Met of zonder waarheidscommissies. Met of zonder Den Haag of Scheveningen.

Rob Nijhoff