Redacteur: Antrude Oudman

Achtergrond

De republiek Nagorno-Karabach is een staat in de Zuidelijke Kaukasus. Formeel (de jure) is het Azerbeidzjaans grondgebied en de republiek wordt niet internationaal erkend. In de praktijk (de facto) is het echter onafhankelijk, en heeft Armenië het vooral voor het zeggen. De bevolking is etnisch Armeens. Eind twintigste eeuw is het gebied na een oorlog van 1988 tot 1994 in handen gekomen van de republiek Nagorno-Karabach omdat de Armeniërs in de meerderheid waren. Doordat Rusland met Armenië en Azerbeidzjan een goede relatie onderhoudt én aan allebei wapens levert, is Nagorno-Karabach een ‘bevroren conflict’, het geweld bleef en blijft beperkt.

In juli 2020 kondigde Armenië aan met Rusland een gezamenlijke oefening te starten van het luchtverdedigingsysteem. Een week later kwam Azerbeidzjan met militaire oefeningen van bijna twee weken lang, en voerde begin september oefeningen uit samen met Turkije. Toen er gevechten uitbraken langs de 1994-grens, demonstreerden duizenden Azerbeidzjanen voor oorlog tegen Armenië, en Turkije maakte propaganda ter ondersteuning van Azerbeidzjan.

Eind september laaide het vuur op toen beide partijen elkaar van beschuldigden de wapenstilstand van 1994 te hebben geschonden. Op 27 september begonnen beschietingen en kondigde Azerbeidzjan de staat van beleg af. Een dag werd later een gedeeltelijke mobilisatie afgekondigd en viel Nagorno-Karabach binnen. Het Azerbeidzjaanse leger, met ondersteuning van Syrische huursoldaten en politieke steun van Turkije, wist flinke delen van de regio te veroveren.

Staakt-het-vuren

Op 10 oktober was de eerste poging tot een staakt-het-vuren, geleid door Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov. Een week later werd in een tweede poging nog een akkoord gesloten. Op 26 oktober kwam het tot een staakt-het-vuren onder bemiddeling van de Verenigde Staten. Pal na deze drie akkoorden werden de gevechten hervat. Pas 10 november kwam het tot een wapenstilstand onder toeziend oog van Rusland, en deze overeenkomst maakt het belangrijk om Nagorno-Karabach te blijven volgen. Wat werd er afgesproken?

• Dat de vijandigheden werden gestaakt

• Dat een Russische vredesmacht voor tenminste vijf jaar naar de regio komt om de grenzen te beschermen

• Dat de Armeense troepen zich terugtrekken uit de districten Kəlbəcər, Ağdam en Laçın

• Dat er een corridor komt van het aan Turkije grenzende Nachitsjevan via het grondgebied van Armenië naar de rest van Azerbeidzjan

Mensen in Azerbeidzjan ging jubelend de straat op, mensen in Armenië in protest. De Armeense troepen moesten volgens dit bestand uit drie districten vertrekken, districten die de toegang geven tot Nagorno-Karabach. Azerbeidzjan heeft de controle in die districten overgenomen, en vrijwel alle Armeniërs zijn meteen uit de gebieden vertrokken. Dat betekent dat Armenië is teruggetrokken tot de hoofdstad Stepanakert en het gebied daaromheen, en dat de etnische Armeniërs in Nagorno-Karabach niet naar Armenië kunnen. Dat laatste zal op termijn worden opgelost door de aanleg van de nieuwe corridor, zoals in het akkoord afgesproken. Maar de toekomstige status van Nagorno-Karabach is onduidelijk en niet benoemd in het vredesakkoord.

Veel vragen

Mocht dit nog niet duidelijk zijn: dit is geen lokaal conflict, dit is een kwestie waarin belangrijke landen zich mengen. Turkije en Rusland hebben een flinke vinger in de pap. Turkije steunt Azerbeidzjan, omdat het religieus en etnisch verwant is. Armenië vreest overname van het hele land door Azerbeidzjan en Turkije, en vreest voor een nieuwe genocide. In 1915 werden meer dan een miljoen Armeniërs door de Turken vermoord, een massaslachting die de internationale gemeenschap wordt erkend als genocide, maar die Turkije ‘de Armeense kwestie’ noemt als ontkenning van het woord ‘genocide’. De hamvraag is: wat gaat Turkije de komende jaren doen? Turkije heeft zich expliciet achter Azerbeidzjan geschaard en in vredesakkoord is dat niet eens benoemd. Een strategische zet van Rusland? Dit is geen rem voor Turkije, dit is een impliciete aanmoediging.

Belangrijk is ook de rol van Rusland. Er wordt tenminste voorvijf jaar een Russische vredesmacht in de regio gestationeerd. Geen eindgrens, geen datum van vertrek. Rusland heeft voor onbepaalde tijd een carte blanche in de regio. Let wel: Rusland heeft er een handje van om ergens troepen te stationeren en daar te houden. Denk aan Oost-Oekraïne, Zuid-Ossetië, Tsetsjenië, de Krim… En daarom moeten we de ontwikkelingen rondom Nagorno-Karabach blijven volgen. Er staan nog veel vragen open. Wat als Rusland en Turkije tegenover elkaar komen te staan in hun bemoeienis in de regio? En wat als ze de krachten bundelen? Wat doet de Europese Unie dan? Of de NAVO waarvan Turkije wél, maar Rusland geen lid is?